Op woensdag 2 mei, donderdag 3 mei en vrijdag 4 mei van dit jaar staakten de huisartsen uit onvrede over de in hun ogen beperkte bijstelling van de praktijkkostenvergoeding. Naar nu blijkt, heeft deze staking geleid tot een netto besparing van ƒ 20 miljoen op de geneesmiddelenuitgaven. Dit constateert de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) op basis van een nauwkeurige analyse van de dagelijkse geneesmiddelenverstrekkingen via de openbare apotheken. De SFK stelt vast dat de openbare apotheken gedurende de drie stakingsdagen 900.000 geneesmiddelen hebben verstrekt. 550.000 minder dan normaal zou zijn voor deze dagen. Gedurende de stakingsperiode is er ƒ 35 miljoen minder uitgegeven aan geneesmiddelen dan in een reguliere situatie verwacht mocht worden. In de weken na de stakingsperiode is er sprake geweest van een beperkt inhaaleffect van ƒ 15 miljoen. Hierbij gaat het vooral om chronische geneesmiddelengebruikers die alsnog de door hen benodigde geneesmiddelen voorgeschreven hebben gekregen. Dit inhaaleffect is met name zichtbaar op de maandag en de dinsdag volgend op de stakingsweek. Het Nederlandse publiek heeft niet kunnen anticiperen op de huisartsenstaking. De huisartsen namen het besluit om te gaan staken pas op het laatste moment tijdens een ledenvergadering van de Landelijke Huisartsen Vereniging op dinsdag 1 mei.

Per saldo is er als gevolg van de huisartsenstaking ƒ 20 miljoen minder uitgegeven aan geneesmiddelen. Voor de minister van Volksgezondheid betekent dit een financiële meevaller van 0,3% op de geneesmiddelenbegroting voor dit jaar. Apotheken zijn door de staking ƒ 5 miljoen aan inkomsten misgelopen.

Ondoelmatig geneesmiddelengebruik?

Het komt steeds vaker voor dat huisartsen met zorgverzekeraars afspraken maken over aanvullende praktijkkostenvergoeding. In sommige gevallen komen huisartsen in aanmerking voor een financiële tegemoetkoming, als ze erin slagen kosten te besparen door minder en/of goedkopere geneesmiddelen voor te schrijven. In dit perspectief is bovengenoemde constatering opmerkelijk en interessant. Het netto bedrag van ƒ 20 miljoen voor drie dagen komt overeen met een besparing op de geneesmiddelenuitgaven van ruim 20%. Het feit dat er als gevolg van de staking uiteindelijk minder geneesmiddelen gebruikt zijn dan gewoonlijk, roept de vraag op of deze geneesmiddelen onder normale omstandigheden onnodig zouden zijn voorgeschreven. Om dit te kunnen vaststellen, is aanvullend onderzoek nodig. Hierbij moet worden aangetekend dat de SFK geen zicht heeft op eventuele verschuivingen die er gedurende de huisartsenstaking hebben plaatsgevonden van zorg door de huisarts naar zorg door het ziekenhuis. Wel stelt de SFK vast dat de mate van voorschrijven door medisch specialisten tijdens en na de stakingsperiode niet afwijkt van het reguliere beeld.

Ook minder zelfzorg via apotheek

Opvallend is ook dat er in de openbare apotheken gedurende de huisartsenstaking niet sprake is geweest van een vervangingseffect in de zin van een grotere afname van vrijverkrijgbare geneesmiddelen. Sterker nog: ook de door de SFK geregistreerde omzet aan vrij verkrijgbare geneesmiddelen bleef tijdens de staking achter bij het normale patroon. De openbare apotheken verstrekten 110.000 keer minder een zelfzorggeneesmiddel dan gewoonlijk.

Kennelijk schaft de Nederlandse patiënt deze zelfzorggeneesmiddelen vooral als nevenproduct aan, als men toch in de apotheek is om de receptgeneesmiddelen af te halen of op advies van de huisarts.

Aanbodgestuurde zorg

Politiek Den Haag propageert de vraaggestuurde zorg als oplossing voor een verdere beheersing van de uitgaven aan gezondheidszorg. Het verlagend effect van de huisartsenstaking op het geneesmiddelengebruik illustreert dat de uiteindelijke zorgvraag op dit moment in belangrijke mate wordt bepaald door het (beperkt) beschikbare zorgaanbod.

Figuur 1: dagelijkse geneesmiddelenverstrekkingen via de openbare apotheken in mei 2001 versus mei 2000