Sterkwerkende opioïden vooral voor kort gebruik

Opioïden kunnen een uitkomst zijn voor patiënten met acute ernstige pijn. Maar opioïden hebben ook aanzienlijke nadelen, met name het risico op afhankelijkheid. De afhankelijkheid treedt vooral op bij sterkwerkende opioïden die langdurig worden gebruikt. Voor deze analyse heeft de SFK gekeken naar de sterkwerkende opioïden morfine, fentanyl, buprenorfine, oxycodon, hydromorfon en tapentadol, waarbij de parenterale producten zoals injecties buiten beschouwing zijn gelaten. Deze producten worden vooral in de oncologie of palliatieve fase gebruikt.

Top-3

In 2021 verstrekten openbare apotheken aan 595.000 mensen een sterkwerkend opioïd. Dit is een stijging van bijna 50.000 gebruikers (+8,7%) ten opzichte van een jaar eerder. De daling van het aantal gebruikers in 2019 en 2020 is daarmee niet verder doorgezet. Oxycodon kende het hoogste aantal gebruikers (450.000 mensen) en de grootste groei (+9,3%)*. Fentanyl is daarna met 115.000 gebruikers de grootste (+4,4%) en morfine maakt de top-3 compleet met 55.000 patiënten (+9,1%).

Voor het signaleren van langdurig gebruik wordt veelvuldig een grens van negentig dagen gebruik aangehouden. Echter, aangezien na twee weken al fysieke afhankelijkheid optreedt, is in de recente huisartsenrichtlijn een grens van een maand vastgesteld. De SFK heeft deze grens vertaald naar dertig gebruiksdagen of meer in een kalenderjaar, waarbij het aantal gebruiksdagen is berekend aan de hand van de afgeleverde hoeveelheid middel en de voorgeschreven dagelijkse dosering.
Van de 595.000 gebruikers voldeed 35% (208.000 mensen) aan de bovengenoemde definitie van een langdurige gebruiker. Dit aantal is sinds 2019 vrij stabiel. Het exacte aantal zal in de praktijk wat lager uitvallen, omdat een patiënt mogelijk maar een deel van de tabletten inneemt.

*In de versie van dit artikel in het Pharmaceutisch Weekblad nr. 42 uit 2022 staat abusievelijk 460.000 gebruikers vermeld, waar het 450.000 had moeten zijn. Het groeipercentage is daardoor ook aangepast naar 9,3% i.p.v. 9,7%.

Groei in 2021 door toename kortdurend gebruik

Aantal gebruikers sterkwerkende opioïden; langdurig (≥ 30 gebruiksdagen per kalenderjaar) of kortdurend (< 30 gebruiksdagen per kalenderjaar) (2017-2021)