Nierfunctie en andere labwaarden in de apotheek

Voor sommige geneesmiddelen is voor de dosering het functioneren van de nieren van belang. Van een geneesmiddel dat het lichaam onveranderd via de nieren met de urine verlaat, loopt de concentratie in het bloed op als de nieren dat geneesmiddel niet met de normale snelheid uitscheiden. Een dosisaanpassing naar beneden is dan aangewezen.
De mate waarin de nieren hun werk doen wordt uitgedrukt in de creatinineklaring. De normaalwaarde is ongeveer 120 ml/min voor een jong volwassene met een normaal postuur. Vanaf het dertigste levensjaar neemt deze waarde af met zo’n 10 ml/min per tien levensjaren. Dat betekent dat bij iemand van zeventig jaar de gemiddelde creatinineklaring 80 ml/min bedraagt. Met die waarde wordt de ondergrens van de normaalwaarde bereikt. Daaronder, tussen 50 en 80 ml/min, is sprake van mild verminderde nierfunctie.
De KNMP heeft in de Kennisbank een lijst beschikbaar van geneesmiddelen waarvan de dosering moet worden aangepast als de creatinineklaring lager is dan de daarbij vermelde waarde. De tabel op deze pagina toont de geneesmiddelen uit die lijst met de meeste gebruikers van zeventig jaar en ouder in 2016.

Creatinineklaring

In de geneesmiddelenwet is opgenomen dat – mits de patiënt daarmee instemt – een zorgverlener die bij een patiënt een nierfunctieonderzoek heeft laten uitvoeren, de uitkomst van dit onderzoek moet meedelen aan de apotheker van de patiënt als het een afwijkende nierfunctiewaarde betreft. Apothekers behoren deze laboratoriumwaarden in hun AIS vast te leggen.
De SFK ontvangt laboratoriumwaarden van de apotheken die het apotheekpakket CGM Apotheek (voorheen Mira) gebruikten. Om een indruk te krijgen: de SFK heeft over de eerste acht maanden van dit jaar van deze apotheken gemiddeld 450 creatinineklaringen per apotheek geregistreerd, voor gemiddeld 330 patiënten. Dit komt neer op gemiddeld 1,4 bepalingen per patiënt.
Van deze 330 patiënten was bijna de helft zeventig jaar of ouder. De gemiddelde creatinineklaring van de 70-plussers bedroeg 53,4 ml/min/1,73m², waarbij 1,73 m² staat voor de maat van het ‘normale’ postuur uitgedrukt in vierkante meters lichaamsoppervlakte.

Andere labwaarden

Ook de uitwisseling van andere laboratoriumuitslagen tussen de aanvragers en apothekers is in de Geneesmiddelenwet geregeld, maar nog niet zo verplichtend uitgewerkt in de Regeling Geneesmiddelenwet als de uitwisseling van nierfunctieonderzoeken. Toch beschikken apotheken in de praktijk ook over de andere laboratoriumuitslagen. Over de eerste acht maanden van dit jaar registreerde de SFK per apotheek gemiddeld 410 uitslagen van kaliumbepalingen en 320 van natrium, en daarnaast gemiddeld veertig bloedstollingswaarden.

Meest door 70-plussers gebruikte middelen met dosisaanpassing bij verminderde nierfunctie

Bij mild verminderde nierfunctie al risico bij metformine