Uitgaven farmacie bijna 600 miljoen lager

Na een aantal jaren van zeer gematigde groei van de uitgaven aan geneesmiddelen, was er in 2012 sprake van een scherpe daling. De Nederlandse openbare apotheken verstrekten in 2012 voor € 4419 miljoen aan geneesmiddelen die behoren tot het basispakket. Het uitgavenniveau ligt hiermee € 579 miljoen lager dan in 2011. Dat komt overeen met een daling van 11,6%. Tussen 2008 en 2011 namen de uitgaven nog jaarlijks met gemiddeld 1,8% toe en in de jaren daarvoor zelfs met 6% tot 8%.

Overheveling

De daling komt voor ongeveer de helft door de overheveling van de TNF-alfaremmers naar het ziekenhuisbudget. De financiering van de TNF-alfaremmers en daaraan verwante geneesmiddelen behoren vanaf 2012 tot het ziekenhuisbudget. De overgehevelde middelen waren in 2011 nog goed voor een omzet van € 373 miljoen. Of de totale gezondheidszorg daarmee goedkoper is geworden, is nog maar de vraag. Hoewel dat de belangrijkste doelstelling van de overheveling was, hebben de ziekenhuizen gemeld dat ze de door VWS ingeboekte inkoopkortingen niet hebben kunnen realiseren.

Patentverloop

Ook het effect van het patentverloop droeg bij aan de verlaging van de geneesmiddeluitgaven. Met name het patentverloop van de cholesterolverlager atorvastatine in mei 2012 had een forse invloed. Nog voordat het patent verliep, stelde specialitéleverancier Pfizer verzekeraars in staat om twee varianten van merkloze atorvastatine op te nemen in hun preferentiebeleid. Andere generieke preparaten volgden later. Hierdoor daalden de uitgaven aan dit middel van € 136 miljoen in 2011 tot € 64 miljoen in 2012.

Vrije prijzen

De introductie van de vrije prijzen en tarieven per 1 januari 2012 bracht zorgverzekeraars ertoe om zeer terughoudende contractafspraken te maken met apothekers. Terwijl de overheid bij de introductie van vrije prijzen en tarieven rekening hield met een beperkte stijging van de kosten, zetten de zorgverzekeraars bij de contractering in op afwenteling van mogelijke budgettaire risico’s. Dat betekende onder meer dat de totale uitgaven aan terhandstellingprestaties in 2012 gelijk zouden moeten blijven aan die in 2011. Om die reden voerden de zorgverzekeraars gemiddeld een tariefverlaging door die gelijk was aan de verwachte groei van de zorg. Met andere woorden: de apotheken moesten voor hetzelfde geld meer werk verrichten, terwijl ook nog eens de personeelskosten stegen. Omdat de vraag naar farmaceutische zorg beperkter toenam dan verwacht, daalde de totale apotheekvergoeding met € 56 miljoen ten opzichte van 2011.
In de contracten voor 2012 handhaafden de verzekeraars ook de, voorheen wettelijke, clawback-regeling. Deze verplichte procentuele afslag op de geneesmiddelenkosten is bedoeld ter compensatie van de kortingen die apothekers op de inkoop bedingen, maar door de gevolgen van het bovengenoemde patentverloop is het niet waarschijnlijk dat apotheken hun inkooppositie hebben weten te behouden.
Om het risico te ontlopen op mogelijke prijsverhogingen die fabrikanten binnen het wettelijke kader in de loop van de contractsperiode zouden kunnen doorvoeren, pinden een aantal verzekeraars in hun contracten de prijzen van geneesmiddelen vast op een historisch niveau, waardoor eventuele verhogingen voor rekening van de apotheek komen. Ook de uit voorgaande jaren bekende contractafspraken, zoals laagsteprijsgaranties (met en zonder bandbreedte) of vaste prijzen per pakje, bleven gehandhaafd.
In de praktijk is de omzetontwikkeling nog ongunstiger dan hier vermeld, omdat een deel van de uitwerking van de verzekeraarsafspraken zich ontrekt aan het zicht van de SFK. Omdat leveranciers van apotheeksystemen niet alle contractafspraken tijdig kunnen ondersteunen, korten verzekeraars doorgaans op de declaratie van apotheken. Veel apotheken zien het effect dan ook pas in volle omvang terug in hun jaarrekening. Leveranciers van apotheeksystemen hebben recent een brandbrief naar zorgverzekeraars gestuurd om afspraken tijdig en zodanig vorm te geven dat apotheken beter kunnen worden ondersteund.

Stapeling

Vooraf had de overheid mede vanwege de introductie van de vrije prijzen en tarieven een toename van de uitgaven voor farmaceutische zorg ingecalculeerd. Uit het in mei 2013 gepresenteerde rijksjaarverslag blijkt dat de geneesmiddelenbegroting 2012 een onderschrijding van € 827 miljoen laat zien. Zorgverzekeraars hebben de apotheken blijkbaar aanzienlijk minder ruimte voor innovatie geboden dan waarmee de overheid in de premieafdracht naar verzekeraars rekening heeft gehouden. Bij de hulpmiddelen meldt de overheid eveneens meevallers. Hier wordt goedkopere inkoop van incontinentiemateriaal door zorgverzekeraars als een van de oorzaken opgevoerd. Ook deze meevaller komt vooral voor rekening van de apotheek. Stapeling van al deze effecten zet de financiële situatie van apotheken en daarmee ook de kwaliteit van de farmaceutische zorg zwaar onder druk; laat staan dat er ruimte is voor innovatie. Daarentegen maakten zorgverzekeraars de afgelopen tijd melding van recordwinsten, waaraan de inkoop op farmacie sterk bijdroeg.