Grotere rol poliklinische apotheek bij TNF-alfaremmers

De TNF-alfaremmers adalimumab (Humira) en etanercept (Enbrel) namen in 2010 en 2011 de bovenste twee plaatsen in op de lijst van pakketgeneesmiddelen met de hoogste uitgaven. Deze geneesmiddelen worden onder meer ingezet bij ernstige vormen van reuma. De uitgaven aan deze twee middelen gezamenlijk bedroegen in 2010 en 2011 respectievelijk € 324 miljoen en € 358 miljoen. Verreweg het grootste deel van deze geneesmiddelen bereikte de patiënt niet via de reguliere wijkapotheek of de poliklinische apotheek, maar via landelijk werkende apotheekorganisaties. Dit verschijnsel wordt ook wel unieke levering of exclusieve distributie van specialistische geneesmiddelen genoemd. Zo leverde ApotheekZorg nagenoeg alle verstrekkingen van adalimumab en nam Red Swan het grootste aandeel in de verstrekkingen van etanercept voor zijn rekening.

Ziekenhuisbudget

TNF-alfaremmers werden in die jaren niet alleen via openbare apotheken verstrekt, maar ze maakte ook onderdeel uit van behandelingen in ziekenhuizen. Dit deel van de  TNF-alfaremmers kwam ten laste van het ziekenhuisbudget. Omdat de minister van VWS de mening was toegedaan dat ziekenhuizen voor deze dure geneesmiddelen een lagere prijs konden bedingen dan openbare apotheken, heeft zij besloten om TNF-alfaremmers per 2012 over te hevelen naar het ziekenhuisbudget. Dit betekent dat deze  geneesmiddelen vanaf die datum uitsluitend werden vergoed als deze door of in het ziekenhuis werden versterkt. Er bestaat sindsdien geen extramurale aanspraak meer en openbare apotheken – inclusief de landelijk opererende organisaties – mogen deze middelen niet langer bij zorgverzekeraars in rekening brengen. Vanaf dat moment werden  ziekenhuizen dus verantwoordelijk voor zowel de inkoop als de distributie van TNF-alfaremmers. Naast de eerder genoemde adalimumab en etanercept gaat het hierbij om de volgende geneesmiddelen: abatacept (Orencia), anakinra (Kineret), certolizumab pegol (Cimzia), golimumab (Simponi), infliximab (Remicade) en ustekinumab (Stelara).

Verschuiving

In 2011 kwamen de uitgaven aan alle TNFalfaremmers via openbare apotheken uit op € 373 miljoen. Het merendeel van deze uitgaven kwam via levering door landelijk werkende leveranciers tot stand. Het aandeel van de poliklinische en wijkapotheken beperkte zich tot z’n 18%. Omdat de SFK geen zicht heeft op de kosten aan TNF-alfaremmers die ten laste van het ziekenhuisbudget zijn gebracht, kan de SFK dus niet beoordelen in hoeverre de besparingsdoelstellingen van de minister zijn gehaald.
Hoewel de openbare  apotheken de TNF-alfaremmers niet meer bij de zorgverzekeraar in rekening mogen brengen, signaleert de SFK op basis van de verstrekkingcijfers dat het aantal verstrekkingen via de wijkapotheken en poliklinische apotheken nog nooit zo hoog is geweest als in 2012 en 2013. Hierbij moet worden opgemerkt dat dit vooral voor de poliklinische apotheken geldt. Hun aandeel in het aantal verstrekkingen van TNF-alfaremmers door openbare apotheken liep in het jaar voor de overheveling al op van 8% in 2010 tot 26% in 2011. Na de overheveling nam dit aandeel verder toe tot 88%. De rol van de wijkapotheek bij de verstrekkingen van deze middelen blijkt beperkt tot een klein aantal regio’s, waar ziekenhuizen de wijkapotheken hebben ingeschakeld bij de verstrekking aan hun patiënten.

Figuur 1: Aandelen van de poliklinische apotheken en de reguliere wijkapotheek binnen het totaal aantal verstrekkingen van TNF-alfaremmers door apotheken, exclusief de landelijk werkende apotheekorganisaties (2010 tot en met 2013).

Na de overheveling van de TNF-alfaremmers is de rol van de poliklinische apotheken bij
hun verstrekkingen toegenomen