Aantal openbare apotheken neemt af

In 2012 kwamen er 34 nieuwe openbare apotheken bij. Hiertegenover stonden vijftig sluitingen. Per saldo nam het aantal apotheken dus met zestien af tot 1981. Dit is een daling van 0,8%. Het is voor het eerst dat de SFK een daling van het aantal openbare apotheken in Nederland constateert. In het begin van deze eeuw nam het aantal apotheken jaarlijks nog met 2,4% toe. Vanaf 2009 stagneerde de groei en zakte de toename tot onder de 1%. Hierbij telt de SFK overigens uitsluitend het aantal openbare apotheken. Dit zijn apotheken waarin geneesmiddelen voor terhandstelling op voorraad worden gehouden en die bovendien voor het publiek toegankelijk zijn. Een ander kenmerk is dat de geneesmiddelenverstrekking hoofdzakelijk voor thuisgebruik bestemd is. Dit in tegenstelling tot ziekenhuis- of instellingsapotheken, die niet voor het publiek toegankelijk zijn en die de SFK dan ook niet meeneemt in de telling. Dat geldt ook voor apotheken die uitsluitend ondersteunende diensten leveren voor andere apotheken, zoals bereidingsapotheken, die uitsluitend magistrale bereidingen voor andere apotheken produceren. De SFK telt evenmin apotheken mee die zich uitsluitend richten op central-filling of geautomatiseerde geneesmiddelen-distributie, ook wel baxterapotheken genoemd.

Sector onder druk

De afname van het aantal apotheken toont aan dat de sector onder druk staat. De introductie van vrije prijzen en tarieven lijkt daarbij voor een verdere verslechtering te hebben gezorgd. Ook minister Schippers geeft aan dat ze van verschillende kanten verontrustende signalen uit de markt heeft ontvangen. Dit was voor haar aanleiding om Alexander Rinnooy Kan en Robert Reibestein opdracht te geven om de situatie op de markt voor extramurale farmaceutische zorg te verkennen. In de opdrachtomschrijving vraagt de minister zich overigens wel af of de situatie op de markt werkelijk zo nijpend is omdat het aantal apotheken nog altijd licht stijgt. De constatering dat het aantal apotheken in 2012 is gedaald maakt deze vraag enigszins achterhaald. Bovendien heeft de ontwikkeling van het aantal apotheken als indicator maar een beperkte waarde. Bij financiële druk zullen apotheken eerst bezuinigingen doorvoeren. Bezuinigingen leiden al snel tot ontslag van personeel, omdat personeelskosten de belangrijkste kostenpost binnen de apotheek vormen. Pas nadat bezuinigingen in de apotheek onvoldoende perspectief bieden, volgt fusie of sluiting. In het uiterste geval is sprake van een faillissement.

Vraag naar zorg

Het is gebruikelijk dat de afname van het aantal ondernemingen in een sector wordt veroorzaakt door een sterke daling van de vraag. Maar in de farmacie neemt de vraag naar zorg juist toe. Dit wordt met name veroorzaakt door de bevolkingsgroei – in de afgelopen tien jaar is het aantal inwoners van Nederland met 700.000 gegroeid – en de vergrijzing. Ook zorgt de terugloop van het aantal apotheekhoudende huisartsen voor een groter verzorgingsgebied voor de openbare apotheken. Deze ontwikkelingen rechtvaardigen een groei van het aantal openbare apotheken. Het aanbod van apotheken is echter veel minder sterk toegenomen dan de vraag naar zorg. Uitgedrukt in aantal standaarddagdoseringen (DDD) nam de vraag naar receptgeneesmiddelen in de afgelopen tien jaar jaarlijks met 4% toe, terwijl het aantal openbare apotheken met gemiddeld 1,7% per jaar is gestegen. Bij deze toename moet ook de sterke groei van het aantal openbare apotheken dat zich op een speciaal segment van de farmaceutische zorg richt, in ogenschouw worden genomen. Zo telde Nederland eind december 66 poliklinische apotheken (openbare apotheken in of op het terrein van een ziekenhuis), terwijl dat er tien jaar geleden nog twaalf waren. Het aantal dienstapotheken (apotheken die uitsluitend buiten kantoortijden zijn geopend) nam in deze periode toe van twaalf tot 43.

figuur 1: Ontwikkeling (2003 - 2012) van het aantal openbare apotheken (rood) en een indicatie van het aantal openbare apotheken als dat de zorgvraag zou hebben gevolgd (grijs)

De ontwikkeling van het aantal apotheken blijft sterk achter bij de vraag naar zorg.