Antipsychoticagebruik stijgt, omzet stagneert

Artsen schrijven antipsychotica voor bij patiënten die lijden aan psychotische verschijnselen zoals wanen, verwardheid en hallucinaties. Ook worden deze middelen toegepast bij demente bejaarden voor het verminderen van agitatie en verwardheid. Antipsychotica (ATC-code N05A met uitzondering van lithiumzouten) zijn onder te verdelen in twee groepen: de klassieke ofwel ‘oude’ antipsychotica, die tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw in de handel zijn geïntroduceerd, en de atypische ofwel ‘nieuwe’ antipsychotica. De klassieke middelen verminderen het effect van het lichaamseigen dopamine in de hersenen door de dopaminereceptoren te blokkeren. Hierdoor nemen wanen, hallucinaties en hevige onrust af. Voorbeelden van klassieke antipsychotica zijn chloorpromazine, haloperidol en pipamperon. De atypische antipsychotica grijpen in de hersenen aan op de hoeveelheid dopamine en serotonine. Voorbeelden zijn clozapine, olanzapine, quetiapine en risperidon. Extrapiramidale bijwerkingen, waarbij parkinsonachtige spiercontracties optreden, zijn de meest voorkomende bijwerkingen van antipsychotica. Bij de atypische antipsychotica zouden deze bijwerkingen minder op de voorgrond treden.

Quetiapine aan kop

In 2009 verstrekten de openbare apotheken 2,9 miljoen keer een antipsychoticum voor een totaalbedrag van € 108 miljoen. Sinds 2000 zijn het gebruik (in DDD’s) en de uitgaven jaarlijks met gemiddeld 5,9% respectievelijk 11% toegenomen. Vanaf 2008 blijft de uitgavengroei echter sterk achter bij de toename van het gebruik. Na een lichte daling in 2008, namen de uitgaven aan antipsychotica in 2009 bescheiden toe met 1,8%. Het gebruik steeg in deze perioden met respectievelijk 4,0% en 3,7%. Het achterblijven van de uitgaventoename wordt veroorzaakt door de opname van het antipsychoticum risperidon (Risperdal) in het preferentiebeleid van Uvit. Waar de omzet van dit middel in 2007 nog € 27 miljoen bedroeg, is dit in 2009 teruggelopen tot € 15 miljoen bij een licht gestegen gebruik van 1,7% over twee jaar. Een zeer sterke stijger, zowel in voorschriften als uitgaven, is quetiapine (Seroquel). Sinds vorig jaar neemt dit middel de koppositie in bij de antipsychotica en stoot daarmee risperidon van de troon. Een andere opvallende stijger is aripiprazol (Abilify). In drie jaar tijd is zowel het gebruik als de uitgaven van dit middel bijna verdubbeld. Van de meest verstrekte antipsychotische middelen behoren er maar twee tot de klassieke groep: haloperidol (Haldol) en pipamperon (Dipiperon).

Leeftijdgebonden

In de tweede helft van 2009 zijn door openbaar apothekers antipsychotica verstrekt aan 245.000 mensen, van wie er net zoveel man als vrouw zijn. Opvallend is dat in de leeftijdgroep tot 45 jaar meer mannelijke gebruikers zijn, vooral onder de jeugdigen. Boven de 50 zijn er juist meer vrouwelijke gebruikers. Verder blijkt dat in verschillende leeftijdsgroepen verschillende antipsychotica het meest worden toegepast. Zo krijgen jeugdigen van 11 tot en met 20 jaar in meer dan de helft (57%) van de gevallen risperidon, terwijl dit middel in totaal slechts 19% van alle antipsychoticavoorschriften uitmaakt. Het vaakst verstrekte middel aan personen tussen de 20 en 65 jaar is quetiapine, gevolgd door olanzapine (Zyprexa). Ten slotte wordt aan personen van 65 jaar en ouder haloperidol het meest voorgeschreven.

figuur 1: aantal gebruikers van antipsychotica per 1000 personen in de betreffende leeftijdsgroep, tweede helft 2009

Tot 45 jaar gebruiken anderhalf keer zo veel mannen als vrouwen een antipsychoticum.

tabel 1: meest verstrekte antipsychotica via openbare apotheken naar leeftijdscategorie, tweede helft 2009 (% van het totaal aantal voorschriften per categorie)

In iedere leeftijdscategorie heeft een ander antipsychoticum de voorkeur.

* De leeftijdsklassen 21-40 jaar en 41-64 jaar zijn samengevoegd, omdat de voorkeursantipsychotica binnen beide groepen overeenkomen.