Bètablokkers tegen examenstress

Jaarlijks leggen ongeveer 200.000 middelbare scholieren in mei het centraal examen af. Een periode die gepaard kan gaan met stress. Stress uit zich onder meer in een snellere hartslag en een hogere bloeddruk. Onder normale omstandigheden kan wat stress bij examens geen kwaad en verhoogt het zelfs de prestaties. Als examenkandidaten echter zo veel last van stress hebben dat hun prestaties er juist onder lijden, staan de huisarts bètablokkers ter beschikking om de stressverschijnselen te verminderen. Bètablokkers worden normaal gebruikt bij hoge bloeddruk en angina pectoris, maar kunnen door hun werking ook de versnelde hartslag en het trillen van handen bij stress tegengaan. Meestal is propranolol het middel van keuze maar andere bètablokkers zoals oxprenolol en atenolol hebben ongeveer dezelfde eigenschappen en kunnen ook worden ingezet.

Examenperiode

De meeste scholieren in de hoogste klassen van het middelbaar onderwijs hebben een leeftijd tussen 16 en 20 jaar, een leeftijdscategorie waarbinnen bètablokkers een relatief laag verbruik kennen. In 2009 verstrekten apotheken bijna 27.000 keer een bètablokker aan deze groep jongeren. Hiervan heeft propranolol met 69% verreweg het grootste aandeel, gevolgd door metoprolol en atenolol met een aandeel van 21% respectievelijk 4%. Vooral bij propranolol valt op dat het aantal verstrekkingen in de maand mei aanzienlijk hoger ligt dan in de rest van het jaar. In mei 2009 kwam het aantal verstrekkingen van propranolol uit op bijna 2400, terwijl dat in de overige maanden gemiddeld 1500 bedroeg. Dit tijdelijk hogere gebruik is een sterke aanwijzing dat dit middel bij bijna 900 jongeren wordt ingezet tegen de examenstress. Bij andere bètablokkers is het verschil in het aantal verstrekkingen tussen mei en het gemiddelde over de overige maanden aanzienlijk minder. Gezien het totale aantal examenkandidaten kan het aantal propranololgebruikers als laag worden bestempeld. Wel is het aantal extra verstrekkingen van propranolol tijdens de examenperiode in de afgelopen jaren duidelijk toegenomen. Sinds 2004 is dat aantal bijna verdubbeld, want in dat jaar bedroeg het in de maand mei zo’n 460.

Vooral vrouwen

Van alle verstrekkingen van propranolol aan jongeren van 15 tot en met 20 jaar is 71% bestemd voor een vrouw. In de maand mei loopt dit aandeel verder op. Het extra gebruik in de examenmaand kan voor 83% aan jonge vrouwen worden toegeschreven. Het meeste extra gebruik tijdens de examenperiode concentreert zich rond 17-, 18- en 19-jarige vrouwen. Door het jaar heen zijn het de 19-jarigen die verreweg het meest propranolol gebruiken. Mogelijk ligt de oorzaak daarvan bij rijexamenstress.

Andere receptgeneesmiddelen

Vorig jaar kwam uit een onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam onder studenten naar voren dat methylfenidaat wel eens wordt gebruikt om de concentratie te verbeteren tijdens een examenperiode. Het gebruik van methylfenidaat is niet zonder gevaar. Hoge doseringen van het middel kunnen hartkloppingen, misselijkheid en een hoge bloeddruk veroorzaken. Ook kan het voor een black-out zorgen, iets dat juist tijdens een examen vanzelfsprekend ongewenst is. Er zijn echter geen aanwijzingen dat artsen voor middelbare scholieren in de examenperiode meer methylfenidaat voorschrijven. Evenmin blijkt dat artsen in de examenperiode aanwijsbaar meer slaap- en kalmeringsmiddelen voorschrijven aan jongeren. Het gebruik van deze middelen bij examenstress wordt overigens sterk afgeraden.

figuur 1: Aantal verstrekkingen van propranolol aan personen van 16 tot en met 20 jaar in 2009

Waarschijnlijk zorgde examenstress voor het hogere aantal verstrekkingen van propranolol in mei.