Antibioticagebruik groeit gestaag

Van oudsher ligt het antibioticagebruik in Nederland op een laag niveau in vergelijking met andere Europese landen. Antibiotica worden geacht behoudend te worden voorgeschreven, omdat bij overmatig gebruik de kans op resistentie toeneemt. Het gebruik van de door de openbaar apothekers verstrekte antibiotica lag tot 2005 steeds onder de tien standaarddagdoseringen (DDD’s) per duizend inwoners per dag. Vanaf 2005 is het gebruik telkens licht verder gestegen tot 11,2 DDD per duizend inwoners per dag in 2009.

Gematigde groei

Het afgelopen jaar verstrekten openbare apotheken 7,1 miljoen keer een antibioticum voor systemisch gebruik, 2% meer dan het jaar daarvoor. In de periode 2000 tot 2005 nam het gebruik van antibiotica ieder jaar een beetje af. In 2005 steeg het aantal verstrekkingen met 6,6%. Deze stijging is niet toe te schrijven aan een specifieke groep antibiotica. Met uitzondering van de groep sulfonamiden en trimethoprim nam het aantal voorschriften van antibiotica over de hele linie destijds sterk toe. Vanaf 2006 temperde de groei in antibioticagebruik weer en sindsdien stijgt het aantal verstrekkingen jaarlijks met zo’n 2%. Antibiotica zijn in te delen in een aantal groepen met een overeenkomstige chemische structuur en werkingsmechanisme. Bacteriën die resistent zijn tegen één antibioticum in een bepaalde groep zijn meestal ook ongevoelig voor de andere antibiotica in dezelfde groep. Penicillines, tetracyclines en macroliden worden vooral gebruikt bij bacteriële infecties van de luchtwegen. Trimethoprim en nitrofurantoïne zijn de meest gebruikte middelen voor de behandeling van urineweginfecties. Chinolonen kunnen worden toegepast bij diverse bacteriële infecties. Nitrofurantoïne (957.000 voorschriften in 2009) is absoluut de hardste stijger, met 13% meer voorschriften dan in 2008. Binnen de macroliden (912.000 voorschriften) neemt het gebruik van azitromycine gestaag toe. Dit gaat ten koste van claritromycine, dat tot 2007 het meest afgeleverde geneesmiddel binnen de groep macroliden was. Afgelopen jaar zijn azitromycine en claritromycine 442.000 respectievelijk 334.000 keer verstrekt.
Ook het gebruik van chinolonen (584.000 voorschriften) neemt al jaren toe. Chinolonen worden beschouwd als ’reserve’ antibiotica. Om resistentieontwikkeling te voorkomen is het de bedoeling om ze alleen te gebruiken als andere antibiotica onvoldoende soelaas bieden. Het meest verstrekte middel binnen deze groep, ciprofloxacine (336.000 voorschriften), stijgt al jaren bovengemiddeld. De Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) meldt dat gelet op de verder toenemende resistentie voor ciprofloxacine, hierbij sprake is van een zorgwekkende ontwikkeling.

Moxifloxacine onder vuur

Het meest recent geïntroduceerde geneesmiddel binnen de groep chinolonen is moxifloxacine (Avelox) van Bayer. Nederlandse openbare apotheken leveren dit middel sinds 2003 af. Vanaf de introductie is het gebruik van moxifloxacine sterk gestegen, ten koste van norfloxacine, levofloxacine en ofloxacine. Begin 2008 is moxifloxacine echter in opspraak geraakt. Toen werd bekend dat patiënten die dit antibioticum gebruiken, risico lopen op dodelijke bijwerkingen. Wereldwijd is bij dertien patiënten een verband gevonden tussen hun overlijden en het gebruik van moxifloxacine. Dit was aanleiding voor Bayer om na overleg met de Europese geneesmiddelenautoriteiten medische beroepsbeoefenaren informatie toe te sturen over ernstige reacties op moxifloxacine en veiligheidsmaatregelen betreffende het middel. Sinds het alarm over moxifloxacine is het gebruik van het middel bijna gehalveerd, van 42.000 voorschriften in 2007 tot 23.000 voorschriften in 2008. Sindsdien is het aantal verstrekkingen op dit niveau blijven liggen.

Figuur 1: Aantal verstrekkingen antibiotica per hoofd van de bevolking (x 1.000), 2000–2009

Tot 2005 daalde het aantal verstrekkingen van antibiotica licht. Na een forse groei in 2005 stijgt het gebruik vanaf 2006 gestaag met gemiddeld 2% per jaar. Tot de overige antibiotica voor systemisch gebruik, die de afgelopen paar jaar de sterkste groei laten zien, behoort stijger nitrofurantoïne.