Opiumwet voor het volk

De Opiumwet kent twee categorieën: middelen die volledig onder de Opiumwet vallen en middelen die onder de Opiumwet vallen maar af te handelen zijn als geneesmiddelen die uitsluitend op recept verkrijgbaar zijn (UR). Afhandeling van middelen uit de eerstgenoemde categorie vereist volgens de Opiumwet inachtneming van bepaalde regels voor het recept, de administratie daarvan, de ontvangst en de aflevering van de middelen. Apothekers verstrekten in 2008 maandelijks gemiddeld ruim 160.000 keer producten die volledig onder de Opiumwet vallen. Dit is een verdubbeling ten opzichte van vijf jaar eerder.
Apothekers mogen geneesmiddelen die onder het lichte regiem van de Opiumwet vallen afhandelen als een UR–middel. Hiertoe behoren de jaarlijks miljoenen keren verstrekte benzodiazepines. Flunitrazepam is daarop een uitzondering: het is de enige benzodiazepine die volledig onder de Opiumwet valt. Ook zijn bepaalde preparaten waarin de werkzame stof niet een bepaalde hoeveelheid of concentratie te boven gaat, zoals codeïne en dextropropoxyfeen, vrijgesteld van de opiumwetverplichtingen. Gemiddeld verstrekten apotheken in 2008 maandelijks bijna 890.000 keer een middel uit deze categorie.
De stof waaraan de Opiumwet haar naam dankt is in de ATC–classificering terug te vinden binnen de opioïde analgetica (N02AA02) en de motiliteitsremmende antidiarrhoica (A07DA02). Opium kent in Nederland geen toepassing meer als analgeticum. Opiumtinctuur, geclassificeerd als antidiarrhoicum, is in 2008 in totaal ongeveer duizend keer verstrekt aan ongeveer 250 gebruikers. Dit is een halvering ten opzichte van het jaar 2000.

Top 5 verstrekkingen

Van de middelen die volledig onder de Opiumwet vallen is methylfenidaat (bij ADHD) in 2008 het meest verstrekt. In 2008 verstrekten openbare apotheken het middel 690.000 keer. De afgelopen vijf jaar was methylfenidaat jaarlijks het meest voorgeschreven opiumwetmiddel. Het sterk gestegen aantal verstrekkingen van methylfenidaat de afgelopen jaren draagt in hoge mate bij aan de stijging van het totale aantal verstrekkingen van opiumwetartikelen. Oxycodon, een morfineachtige pijnstiller, staat met bijna 420.000 verstrekkingen in 2008 op de tweede plaats. Ook dit middel draagt bij aan de toename van het aantal verstrekkingen van opiumwetartikelen: in 2003 verstrekten apotheken oxycodon nog slechts ongeveer 70.000 keer.
Op nummer drie in de lijst staat met 320.000 verstrekkingen ook een pijnstiller: fentanyl. Bij fentanyl is in 2008 bij 98% van de verstrekkingen als toepassingsvorm gekozen voor een pleister. Zuigtabletten en injectievloeistof nemen de overige 2% van de verstrekkingen voor hun rekening. De fentanylzuigtabletten, bedoeld voor opname van het geneesmiddel in de mond, zijn eind 2007 geïntroduceerd. Het aantal verstrekkingen ervan is in 2008 en de eerste negen maanden van 2009 met gemiddeld 260 verstrekkingen per kwartaal gestaag toegenomen tot ruim 1900 in het derde kwartaal van 2009.
Morfine bezet de vierde plaats in de ranglijst van meest verstrekte middelen die volledig onder de Opiumwet vallen. Dankzij het beschikbaar komen van een commerciële drank is de afgelopen vijf jaar een toename te zien in het aantal verstrekkingen van morfinedranken. In 2004 was 2% van 180.000 morfineverstrekkingen een drank, in 2008 steeg dit naar 1 op 6 van 200.000 verstrekkingen. In 2008 pasten artsen bij bijna 68.000 patiënten morfine toe. Methadon, veel gebruikt in de verslavingszorg, staat op de vijfde plaats. Het heeft een geregistreerde toepassing bij onthoudingsverschijnselen na staken van het gebruik van andere opioïden. In 2008 verstrekten de openbare apotheken in Nederland gezamenlijk ruim 225.000 keer methadon. In 2008 gebruikten ruim 12.000 patiënten methadon die door een openbare apotheek was verstrekt. Het aantal voorschriften per gebruiker bedraagt daarmee jaarlijks bijna 19. De SFK heeft geen inzicht in het aantal verstrekkingen van methadon dat gebruikers via verslavingszorginstellingen bereiken.
Opvallend is dat alle middelen uit de top 5 de afgelopen vijf jaar een stijging vertonen. De benzodiazepine flunitrazepam, die in 2008 met 72.000 verstrekkingen en 7800 gebruikers op de zesde plaats staat, is het eerste middel waarvan het aantal verstrekkingen de afgelopen jaren daalde. Sinds 2003 met 23.000.

tabel 1: Top 5 van de in 2008 meest verstrekte middelen die volledig onder de Opiumwet vallen

Methylfenidaat is al vijf jaar lang het meest voorgeschreven opiumwetmiddel.