Schildklier onder de loep

Schildklierhormonen zijn noodzakelijk voor een normaal niveau van verschillende stofwisselingsprocessen in het lichaam. De schildklier produceert twee schildklierhormonen, levothyroxine (T4) en liothyronine (T3). Hoewel de schildklier meer T4 dan T3 aanmaakt, is T4 zelf vrijwel niet actief. Slechts 40% van T4 wordt omgezet in het actieve T3, de rest wordt niet gebruikt. 20% van in het lichaam circulerende T3 wordt door de schildklier zelf geproduceerd. De schildklier wordt voor de hormoonproductie aangestuurd door de hypothalamus (in het voorste deel hersenstam) en de hypofyse (hersenaanhangsel). De hypothalamus produceert het hormoon TRH (thyrothropin releasing hormone) onder invloed waarvan de hypofyse TSH (thyroid stimulating hormone of thyrotropine) uitscheidt. Dit zorgt op zijn beurt voor het vrijkomen van schildklierhormonen uit de schildklier. Indien een schildklier te traag werkt is er sprake van hypothyreoïdie en kunnen thryreomimetica als levothyroxine (Thyrax, Euthyrox, Elthroxin) en liothyronine (Cytomel) worden ingezet. Het gebruik van T4 heeft de voorkeur boven het gebruik van T3, omdat met T4 gelijkmatigere hormoonspiegels worden bereikt en de fysiologische omzettingsmechanismen benut blijven. De term hyperthyreoïdie wordt gebruikt bij een te snel werkende schildklier, bijvoorbeeld bij de ziekte van Graves. In dat geval kunnen thyreostatica (schildklierremmers) worden toegepast: propylthiouracil, carbimazol of thiamazol (Strumazol).

Groeiend gebruik thyreomimetica

Sinds 2000 is het aantal voorschriften van levothyroxine met 80% gestegen, van 260.000 in het derde kwartaal van 2000 naar 470.000 in het derde kwartaal van 2007. Dat komt neer op een jaarlijkse stijging van 9%. De consumptie van liothyronine (T3) is in dezelfde periode relatief veel sterker gestegen, namelijk met gemiddeld 21% per jaar. Absoluut gezien ligt het aantal verstrekkingen met 3.200 voorschriften in het derde kwartaal van 2007 echter een stuk lager dan dat van levothyroxine.  In het eerste half jaar van 2007 waren er 315.000 patiënten die via de openbare apotheek in Nederland levothyroxine (T4) kregen verstrekt, en 3.100 die liothyronine (T3) gebruikten. Bijna alle patiënten (86%) die T3 kregen, gebruikten in het eerste half jaar van 2007 ook T4. Deze combinatietherapie kan een uitkomst zijn voor dat deel van de patiënten dat niet uitkomt met T4 alleen. De in Nederland gebruikte thyreomimetica zijn alle van synthetische oorsprong. Verstrekkingen van schildklierpoeder van dierlijke oorsprong komen slechts zeer incidenteel voor.

Remmers stijgen niet

In de eerste helft van 2007 kregen iets meer dan 25.000 patiënten via de openbare apotheek een thyreostaticum. De groei die bij de thyreomimetica wordt gesignaleerd is volledig afwezig bij de schildklierremmers. Het totaal aantal voorschiften in het derde kwartaal van 2000 was praktisch gelijk aan dat in het derde kwartaal van afgelopen jaar, namelijk 32.000. Wel is er sprake van een lichte verschuiving. Thiamazol wordt het meest gebruikt en kent een lichte stijging, van 24.000 per kwartaal 7 jaar geleden tot bijna 26.000, in het derde kwartaal 2007. Bijna de helft (47%) van de thyreostaticagebruikers volgt een combinatietherapie met een thyreomimeticum. Het thyreostaticum legt de schildklier stil, terwijl met het thyreomimeticum naar een juiste hormoonspiegel wordt gedoseerd (block- and replace).

Diagnostiek

Thyrotropine-alfa, biosynthetisch TSH, (Thyrogen) wordt onder meer toegepast om na verwijdering van de schildklier te kunnen onderzoeken of er nog resten van de schildklier aanwezig zijn in het lichaam. Het aantal verstrekkingen van dit middel in de openbare apotheek is laag en wisselt sterk per kwartaal. In het derde kwartaal van 2007 waren dat ruim 40 verstrekkingen. In de afgelopen 4 jaar werd het circa 75 keer per kwartaal verstrekt: kosten per verstrekking € 1000.

Figuur 1: Aantal gebruikers van levothyroxine (T4) per 1.000 inwoners naar leeftijd en geslacht (eerste helft 2007)

Veel meer vrouwen dan mannen gebruiken levothyroxine (T4).Het aantal gebruikers stijgt met de leeftijd.