Dosering slaapmiddelmedicatie voor ouderen kan beter

Ouderen zijn extra gevoelig voor de bijwerkingen van benzodiazepines, de verzamelnaam voor de groep slaap- en kalmeringsmiddelen. Het is verstandig om oudere patiënten kortwerkende benzodiazepines en benzodiazepines in een lagere dosering voor te schrijven. Een te hoge dosering kan leiden tot verwardheid, sufheid en daarmee tot verkeersongelukken en valpartijen. Voor mensen van 65 jaar en ouder geldt daarom een zogenaamde geriatrische dosering, die ongeveer de helft van een normale dosering is. De Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) heeft onderzocht in hoeverre artsen zich laten leiden door deze geriatrische dosering.

Methode

In het onderzoek hebben wij ons beperkt tot de "echte" slaapmiddelen. Benzodiazepines die artsen voorschrijven ter behandeling van een angststoornis, zoals oxazepam en diazepam, hebben we bij dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Bij angststoornissen is de afweging om, ondanks een richtlijn, toch een hoge dosering voor te schrijven heel anders dan bij slaapproblemen. De SFK kent echter de diagnose niet en kan daarom voor de uitgesloten middelen geen uitspraak doen. Bij alle 1501 apotheken die gegevens over het eerste kwartaal van 2006 hebben aangeleverd (red. in juni 2006), zijn de voorschriften met echte slaapmiddelen geselecteerd. Vervolgens is bij elk van deze voorschriften gekeken of het een dosering had die hoger was dan de geriatrische dosering, en welke leeftijd de patiënt had op het moment van verstrekking (figuur 1).

Individueel voorschrijven

Zowel voor de herhaalmedicatie als de eerste voorschriften geldt dat artsen bij oudere mensen minder vaak een hoge dosering voorschrijven. Er is geen scherpe daling in het aandeel hoge doseringen bij 65 jaar. Mannen krijgen iets vaker een hoge dosering dan vrouwen. Artsen gaan af op de mogelijkheden van het lichaam om het slaapmiddel goed af te breken, en laten zich daarbij nauwelijks leiden door de norm van 65 jaar. Het is heel goed mogelijk dat iemand terecht een dosering krijgt die hoger is dan de geriatrische dosering.

Eerste voorschriften

Er is sprake van een eerste voorschrift wanneer de patiënt in het afgelopen half jaar niet hetzelfde slaapmiddel (stof) heeft afgehaald. Het aandeel eerste voorschriften met een dosering die hoger is dan de geriatrische dosering neemt met het toenemen van de leeftijd af. Na het 65e levensjaar gaat die afname door tot gemiddeld ongeveer 15% van de eerste voorschriften, waarbij mannen nog iets vaker een hoger gedoseerd middel voorgeschreven krijgen dan vrouwen. Juist bij de eerste voorschriften is de verwachting dat artsen terughoudend zijn in het geven van een hoge dosering.

Herhaalmedicatie

Bij de herhaalmedicatie komt er relatief vaker een hoge dosering voor dan bij de eerste voorschriften. Dat is onder meer te verklaren doordat na een eerste, lager gedoseerd, voorschrift de patiënt terugkomt omdat het niet voldoende werkt. Het gaat wel om het overgrote merendeel van de voorschriften: ongeveer 89% van de afgeleverde voorschriften voor patiënten ouder dan 40 jaar betreft herhaalmedicatie. Na het 65e levensjaar daalt het aandeel hoog gedoseerde voorschriften van ongeveer 32% naar iets meer dan 20% voor de tachtig-jarigen.

Figuur 1: aandeel doseringen hoger dan de geriatrische dosering bij slaapmiddelen (1e kwartaal 2006)