Pijnbestrijding in Nederland

Pijnbestrijding met geneesmiddelen gebeurt in Nederland doorgaans volgens getrapte regimes. Afhankelijk van de ernst en oorzaak van de pijn worden de pijnstillers ingezet. Indien mogelijk, wordt begonnen met paracetamol, dat goed verdraagbaar is, goedkoop en effectief. Hoe ernstiger de pijn des te meer bijwerkingen worden van een geneesmiddel acceptabel gevonden. Zo hebben de geneesmiddelen die vaak in tweede instantie worden toegepast ten behoeve van pijnbestrijding, de salicylzuurgroep en de NSAID’s, een beschadigende invloed op de maagwand. De sterke en via het centraal zenuwstelsel werkende pijnstillers van het opiatentype, met morfine als prototype, hebben ernstige bijwerkingen, waarvan ademhalingsdepressie, verslaving en obstipatie bekende voorbeelden zijn. In de laatste decennia is het assortiment aan pijnstillers af en toe uitgebreid, zonder dat dat geleid heeft tot de ideale pijnstiller: sterkwerkend en zonder bijwerkingen of interacties.

COX-2-remmers

Van alle middelen die de afgelopen jaren zijn geïntroduceerd, leek de groep COX-2-remmers (coxib’s) veelbelovend: wel de werking van de NSAID’s, maar niet de bijwerking op de maagwand van die groep geneesmiddelen. Echter, vanwege het bekend worden van een verhoogd risico op cardiovasculaire bijwerkingen is rofecoxib (Vioxx®) in oktober 2004 door de leverancier teruggetrokken. Het leek er aanvankelijk op dat celecoxib (Celebrex®) en etoricoxib (Arcoxia®) daarvan zouden profiteren (figuur1). Dat bleek van korte duur, want inmiddels ligt het voorschrijfniveau van die middelen onder het niveau van vóór oktober 2004 en het neemt verder af.

Tramadol

Een geneesmiddel dat in de loop der tijd wel vaste voet aan de grond heeft gekregen, is het centraal werkende tramadol (Tramal®) dat tot de opioïden wordt gerekend. Het gebruik daarvan stijgt nog steeds, van 520.000 voorschriften in 2000 tot 730.000 in 2005. Daarbij zijn nog niet de 130.000 voorschriften uit 2005 geteld van de in 2003 geïntroduceerde combinatie van tramadol met paracetamol. De bijwerkingen van tramadol zijn mild, maar de werking is beduidend minder sterk dan die van bijvoorbeeld morfine.

Uitgaven

In 2005 is ruim € 166 miljoen besteed aan op recept voorgeschreven geneesmiddelen ten behoeve van pijnbestrijding. Het gaat daarbij om de totale kosten, dat wil zeggen zowel de materiële kosten van de geneesmiddelen als de uitgaven aan de vergoeding voor de werkzaamheden in de apotheek. In het bedrag zijn ook de kosten opgenomen van die middelen die niet of gedeeltelijk voor vergoeding in aanmerking komen, maar wel op recept zijn voorgeschreven en door de apotheek zijn verstrekt. Van de pijnstillers werd in 2005 in totaal € 6,7 miljoen door de patiënten zelf betaald. Het overgrote deel daarvan, € 5 miljoen, is uitgegeven aan paracetamol. De groepen geneesmiddelen waaraan in 2005 meer dan € 10 miljoen is besteed, zijn opgenomen in tabel 1. De SFK heeft geen volledig beeld van de uitgaven aan pijnstillers die in de apotheek zelf uit de grondstoffen worden bereid.

Figuur 1: Voorschriften NSAID’s en COX-2-remmers

Tabel 1: Uitgaven en voorschriften geneesmiddelen bij pijnbestrijding in 2005

¹ Combinaties van paracetamol worden altijd maar een keer meegeteld en wel bij de sterkstwerkende pijnstiller