Shaken & stirred

Patiënten

In Nederland gebruiken ongeveer 43.000 mensen geneesmiddelen die de verschijnselen van de ziekte van Parkinson verminderen (1e kwartaal 2004). Dat wil niet zeggen dat al die mensen ook aan deze neurologische aandoening lijden. Geneesmiddelen die bij de ziekte van Parkinson worden gebruikt, worden ook gebruikt om bijwerkingen van antipsychotische geneesmiddelen te verminderen. De bijwerkingen van antipsychotica vertonen overeenkomsten met de verschijnselen van de ziekte van Parkinson. Zo’n 36 % van de mensen die antiparkinsonmiddelen gebruiken ontvangt daarnaast ook antipsychotica. De overige 27.500 mensen, gebruiken de geneesmiddelen niet in combinatie, zo blijkt uit cijfers van de SFK.

James

De ziekte van Parkinson wordt genoemd naar de arts, James Parkinson, die in 1817 de ziekte voor het eerst beschreven heeft. Hij noemde het de ‘shaking palsy’ (schudverlamming). De bekendste verschijnselen van deze ziekte zijn trillingen, pijnlijke spierstijfheid, bewegingstraagheid, een starre gezichtsuitdrukking en lopen met schuifelende pasjes in voorovergebogen houding. De ziekte kan niet worden genezen; met geneesmiddelen kunnen wel de verschijnselen worden onderdrukt. De ziekte openbaart zich doorgaans na het 50ste levensjaar en heeft afgezien van de verschijnselen geen invloed op gezondheidstoestand van het lichaam. De levensverwachting van de patiënten is praktisch gelijk aan die van de mensen die niet aan Parkinson lijden.

55-plussers

Van de patiënten die alleen antiparkinson middelen gebruiken zonder antipsychotica, is 87% 55 jaar of ouder. Slechts 3,5% van de groep aan wie antiparkinson middelen in de openbare apotheek worden verstrekt is jonger dan 40 jaar. Er lijden evenveel mannen als vrouwen aan de ziekte van Parkinson. Dit beeld wordt bevestigd door het gebruik van deze middelen in ons land: precies 50% is man en 50% vrouw (figuur 1).

Geneesmiddelen

Mensen die aan de ziekte van Parkinson lijden, blijken te weinig dopamine in de hersenen te hebben. Dopamine is een zogenaamde neurotransmitter, een boodschapperstof die nodig is om signalen door te geven van de ene zenuwcel naar de andere. De behandeling van de ziekte heeft daarom als doel om de hoeveelheid dopamine te verhogen. Levodopa, het meest gebruikte geneesmiddel, is een stof die door het lichaam zelf wordt omgezet in dopamine. Het wordt in combinatie gegeven met een geneesmiddel dat die omzetting buiten het zenuwstelsel voorkómt, een zogenaamde decarboxylaseremmer. Daarnaast zijn er geneesmiddelen die de werking van dopamine in de hersenen nabootsen, de dopamine-agonisten, zoals pergolide pramipexol en ropinereol.

Ook worden er stoffen gebruikt die rechtstreeks op het verminderen van de trillingen werken, de zogenaamde parasympathicolytica. Voorbeelden van deze stoffen zijn: biperideen, trihexyfenidyl en dexetimide. Deze stoffen worden vermoedelijk vrijwel uitsluitend gebruikt om de bijverschijnselen van antipsychotica tegen te gaan, aangezien ze alleen worden verstrekt aan patiënten die ook een antipsychoticum gebruiken.

Trends

Door de komst van de recent geïntroduceerde dure middelen pramipexol, ropinirol en entacapon stijgen de kosten van de antiparkinsonmiddelen sterker dan het aantal voorschriften, 8% resp. 4% per jaar. Dit laatste is iets meer dan de vergrijzing zou veroorzaken. Het aantal voorschriften stijgt licht met 4% per jaar, iets meer dan de vergrijzing zou veroorzaken. Het gebruik van het aloude levodopa blijft in voorschriften toenemen, maar de kosten van dit middel stijgen, mede dankzij het convenant, niet (figuur2). De trendbreuk in de kosten aan pergolide is opvallend. In het 3de kwartaal van 2004 kwam er voor pergolide een generiek variant beschikbaar. Voor de daling in de 2 kwartalen daarvoor hebben we geen oorzaak gevonden.

Figuur 1: leeftijds- en geslachtsverdeling van gebruikers van parkinsonmiddelen, met uitsluiting van de patiënten die een antipsychoticum gebruiken (1e kwartaal 2004)

Figuur 2: kosten van het gebruik van parkinsonmiddelen