Volgens eigen recept bereid

Ten opzichte van 15 jaar geleden bereidden de openbare apotheken minder geneesmiddelen zelf. Waar aan het begin van de jaren negentig nog 10% van de verstrekte geneesmiddelen een eigen bereiding betrof, was dit eind jaren negentig 6%. Na de millenniumwisseling is het aandeel eigen bereidingen binnen het wettelijk verzekerd geneesmiddelenpakket gestabiliseerd op 5%. Eén op de twintig afgeleverde geneesmiddelen betreft dus een apotheekbereiding. Dit betekent dat een apotheek ieder jaar zo’n 3.700 eigen bereidingen aflevert. De SFK verwacht dat het aantal eigen bereidingen in 2005 op hetzelfde niveau blijft als in 2004 (6,3 miljoen verstrekkingen; figuur 1).

Landelijke protocollen en lokaal formularium

De apotheekbereidingen zijn onder te verdelen in twee groepen. Ten eerste zijn dit de preparaten die worden bereid volgens landelijke voorschriften, veelal conform het Formularium Nederlandse Apothekers (FNA). Deze preparaten zijn opgenomen in de G-Standaard van Z-Index. Tot deze groep eigen bereidingen worden ook de FNA-preparaten gerekend die door geneesmiddelenleveranciers als gereed product aan de apotheken worden geleverd. Van deze groep bereidingen worden er jaarlijks 2,8 miljoen verstrekt. Ten tweede zijn er eigen bereidingen die volgens een lokaal formularium worden gemaakt of specifiek op maat volgens een speciaal voorschrift voor een individuele patiënt. Omdat hierbij de samenstelling niet is vastgelegd in de G-Standaard, kunnen deze producten niet nader door de SFK worden geïdentificeerd; ze maken 98% uit van de categorie onbekende artikelen. Jaarlijks betreft deze groep zo’n 3,5 miljoen verstrekkingen.

Top-10 eigen bereidingen

Tot de meest afgeleverde eigen bereidingen behoren hydrofiele crèmes en zalven zonder specifiek werkzame stoffen (tabel 1). Deze crèmes en zalven worden vooral toegepast bij droge huid, eczeem, of bij korsten op armen of benen. Desgewenst kunnen aan de crème of zalf geneesmiddelen worden toegevoegd, zoals corticosteroïden. De zelf bereide crèmes met lidocaïne (met lokale verdovende werking) en met isosorbidedinitraat worden vaak gebruikt bij aambeien en bij anale fissuren (kloven). Natriumfluoride mondspoelingen worden vooral aan jongeren tot 20 jaar verstrekt (84% van de gevallen). Daarnaast worden in de apotheek ook regelmatig vitamine K-druppels gefabriceerd, evenals zure druppels voor de uitwendige gehoorgang.

Laaggedoseerde vitamine K-druppels uit FNA

Het gebruik van in de apotheek bereide vitamine K-druppels (fytomenadion), die door pasgeborenen gedurende de eerste drie levensmaanden worden gebruikt, loopt fors terug. In 2004 werden zelf bereide vitamine K-preparaten 100.000 keer afgeleverd, terwijl dit in 2003 nog 127.000 keer was. Deze teruggang wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat in de loop van 2004 de laaggedoseerde vitamine K-druppels (0,25mg/g) niet meer in het FNA en in de G-Standaard zijn opgenomen, omdat vitamine K in deze sterkte niet als geneesmiddel wordt beschouwd, maar onder de Warenwet valt. Vitamine K-drank 10 mg/ml en Fytomenadion toepassingen 1 tot 10 mg per eenmalige gift uit het FNA zijn wel opgenomen in de G-standaard. Die middelen worden wel als geneesmiddel beschouwd en worden gebruikt bij vitamine K-deficiëntie en op advies van de trombosedienst binnen bepaalde antistollingstherapieën.
De daling van de in de openbare apotheken zelf bereide vitamine K-preparaten volgens FNA zet zich in 2005 voort. In de eerste 6 maanden bedroeg het aantal 7600, terwijl dat er in dezelfde periode in 2004 nog 58.000 waren.

Figuur 1: ontwikkeling aantal verstrekte eigen bereidingen (in miljoenen voorschriften)

Tabel 1: top 10 meest verstrekte FNA-preparaten in 2004