Horen, zien en ruiken

Een flinke verkoudheid kan zorgen voor een verstopte neus en tranende ogen, en zo de reukzin en het gezichtsvermogen aantasten. Het oor reinigen met een wattenstokje kan leiden tot een infectie van het oor. Maar ook kunnen ouderdom of het hebben van een bepaalde aandoening, zoals diabetes, ervoor zorgen dat er problemen met een of meer zintuigen ontstaan. Voor bepaalde aandoeningen van de zintuigen, zoals (aangeboren) doofheid, zijn geen geneesmiddelen verkrijgbaar die de aandoening kunnen verhelpen. In andere situaties kunnen medicijnen een prima oplossing zijn of verlichting bieden.

Horen

Een pijnlijke of jeukende gehoorgang kan wijzen op otitis externa, ofwel een gehoorgangontsteking. Hierbij is de huid ontstoken van de uitwendige gehoorgang, die loopt van de oorschelp tot aan het trommelvlies. De huid schilfert, scheidt vocht af of is gezwollen, waardoor hoorvermogen tijdelijk minder goed is. Geneesmiddelen die gebruikt worden bij otitis externa zijn veelal corticosteroïden met antibiotica. Deze middelen zijn op recept van een arts bij de apotheek verkrijgbaar. In de periode oktober 2003 tot en met september 2004 zijn de middelen 666.000 keer verstrekt. Vooral de combinaties met dexamethason (Sofradex^®) en met hydrocortison worden veel gebruikt (tabel 1). Eerstekeus middel bij otitis externa volgens de NHG-standaard zijn zure oordruppels (o.a. Alucet^®) om de ontsteking te remmen.

Zien

Ook het oog kan ontstoken raken. De oorzaak kan liggen in het oplopen van een bacterie, maar ook in een allergie of een irritatie. Het oog voelt branderig, kan jeuken en tranen. Veel voorgeschreven geneesmiddelen bij een oogontsteking zijn antimicrobiële middelen (900.000 voorschriften; o.a. fusidinezuur ooggel en chlooramfenicol), ontstekingsremmende middelen (414.000 voorschriften; o.a. ketorolac oogdruppels en prednisolon oogdruppels en oogzalf) en combinaties van beide (260.000 voorschriften), zoals dexamethason met tobramycine (Tobradex^®).

Bij droge ogen worden kunsttranen voorgeschreven. Kunsttranen bevatten een bevochtigingmiddel dat de ogen beschermt tegen uitdroging en beschadiging. Het afgelopen jaar zijn deze middelen 1.000.000 keer verstrekt via de apotheken.

Een andere oogkwaal die voornamelijk voorkomt bij ouderen, is glaucoom. Glaucoom of groene staar is een verhoging van de druk in de oogbol die onbehandeld tot gezichtsvelduitval en uiteindelijk tot blindheid leidt. Behandeling van glaucoom is mogelijk met oogboldrukverlagende geneesmiddelen, en als dat niet helpt door operatie. De behandeling gaat verdere beschadiging van het oog tegen, maar reeds verloren gegane delen van het gezichtsveld komen hiermee niet terug. Op jaarbasis wordt 946.000 keer een glaucoommiddel verstrekt, waarvan latanoprost oogdruppels (267.000 voorschriften; Xalatan^®) en timolol oogdruppels (206.000 voorschriften) de populairste middelen zijn.

Ruiken

Veelvoorkomende klachten bij de neus zijn bloedingen, verstoppingen, irritaties en ontstekingen. Een verkoudheidsvirus kan zorgen voor een ontsteking van het slijmvlies in de neusholte, wat leidt tot een verstopte neus of juist tot een loopneus. Naast verlies van reuk wordt ook vaak de smaakzin minder bij een verkoudheid. De meeste middelen die gebruikt worden om verkoudheidsklachten te verlichten, zijn zonder recept verkrijgbaar. Deze middelen zijn buiten beschouwing gelaten. Het sympathicomimeticum xylometazoline is bedoeld om de verstopte neus tegen te gaan. Dit middel in een dosering van 0,25 mg per ml is bestemd voor baby’s en wordt in deze lage dosering in de apotheek zelf bereidt (42.000 voorschriften; bereidingen die worden geregistreerd onder een lokale code zijn niet meegeteld). Veruit de meeste receptgeneesmiddelen die voor de neus gebruikt worden, zijn corticosteroïden (1,6 miljoen voorschriften). Deze worden tegen klachten gebruikt die een allergische oorzaak hebben. Behalve de corticosteroïden worden ook levocabastine en azelastine (95.000 resp. 31.000 voorschriften) gebruikt tegen klachten veroorzaakt door allergenen. Infecties in het bovenste deel van het gezicht (boven de lijn tussen mondhoek en oor), zoals steenpuisten, verdienen extra aandacht wegens kans op ernstige complicaties. In dat geval wordt meestal het antibioticum flucloxaciline gebruikt.

Figuur 1: gebruik van middelen bij oor-, oog- en neusklachten naar leeftijd

Tabel 1: meest verstrekte receptgeneesmiddelen bij oor-, oog- en neusklachten (oktober 2003 tot en met september 2004) in voorschriften