Gebruik antidepressiva stijgt sterk

De afgelopen 5 jaar is het gebruik van antidepressiva met 33% toegenomen. Ondanks de forse stijging in het gebruik van de middelen, zijn uitgaven aan antidepressiva in 2004 met 0,3% licht gestegen tot ׸€ 167 miljoen. Dat slechts marginaal meer is besteed aan antidepressiva, terwijl het gebruik ervan sterk is toegenomen, hangt samen met de forse prijsverlagingen bij generieke geneesmiddelen ten gevolge van het convenant 2004. Binnen de groep antidepressiva speelt dit met name bij het veelgebruikte antidepressivum paroxetine (Seroxat^®) waarvan sinds juli 2001 merkloze varianten beschikbaar zijn.

Groepen antidepressiva

Binnen de antidepressiva kan onderscheid worden gemaakt tussen de tricyclische antidepressiva (TCA’s), de Selectieve Serotonine Heropname Remmers (Re-uptake Inhibitors; SSRI’s) en overige antidepressiva. De SSRI’s zijn in Nederland de meest gebruikte antidepressiva: 56% van de verstrekte antidepressiva is een SSRI, 21% betreft een TCA en 23% betreft een ander antidepressivum. De SSRI’s en met name de groep overige antidepressiva zijn aanzienlijk duurder dan de TCA’s, die al veel langer in de handel zijn. Gemiddeld kost een behandeling met een SSRI € 18 per maand; voor een antidepressivum uit de overige groep is dit € 27. Deze kosten zijn tweeëneenhalf tot vier maal zo hoog als bij de TCA’s.

Koplopers

Net als in voorgaande jaren staat de SSRI paroxetine op de eerste plaats binnen de antidepressiva. Dit geneesmiddel is met 1.619.000 voorschriften even vaak verstrekt als in 2003. Op de tweede plaats staat het TCA amitriptyline (645.000 voorschriften), gevolgd door de SSRI citalopram (622.000). De sterke voorschriftenstijging bij de antidepressiva is onder meer toe te schrijven aan het toenemend gebruik van citalopram (Cipramil^®), waarvan het aantal verstrekkingen in 2004 25% hoger ligt dan het jaar daarvoor. Daarnaast worden ook venlafaxine (Efexor^®; 617.000 verstrekkingen in 2004, +22%), sertraline (Zoloft^®; 295.000 verstrekkingen, +21%) en mirtazapine (Remeron^®; 457.000 verstrekkingen, +17%) beduidend vaker afgeleverd.

Als wordt gekeken naar antidepressiva met de meeste omzet, laat vooral venlafaxine uit de overige groep een sterke kostenstijging zien. In 2004 is € 26 miljoen aan dit middel uitgegeven, 24% meer dan in 2003. Met name specialisten schrijven vaak venlafaxine voor: van alle antidepressiva die zij voorschrijven, staat dit geneesmiddel bovenaan (tabel 1).

Chronisch gebruik

Antidepressiva zijn geneesmiddelen die overwegend langdurig worden gebruikt. In 90% van de gevallen wordt een antidepressivum afgeleverd dat kort daarvoor ook al door dezelfde apotheek aan dezelfde patiënt is verstrekt. Op jaarbasis gaat het om 4,9 miljoen herhalingsrecepten. Het chronische karakter van het antidepressivagebruik geldt voor alle leeftijdsgroepen, behalve voor jongeren tot 10 jaar. Bij deze groep worden antidepressiva voornamelijk bij nachtelijk bedplassen toegepast. In de laatste 6 maanden van 2004 hebben de openbare apotheken aan 760.000 personen antidepressiva afgeleverd. Onder hen zijn 14.000 personen jonger dan 21 jaar. Dit komt overeen met 2% van alle gebruikers van deze middelen. Hoe hoger de leeftijd, hoe groter de kans om aan de antidepressiva te zitten. Van alle personen van 65 jaar of ouder heeft 8,2% in de laatste 6 maanden van 2004 een antidepressivum gebruikt. In de leeftijdsgroep van 41 tot 65 jaar is dit percentage 7,8%. Onverlet de leeftijd worden antidepressiva meer door vrouwen dan door mannen gebruikt (figuur 1). Van alle gebruikers is tweederde een vrouw.

SFK en DGV hebben voor deelnemende apothekers een FTO Praktijkprogramma ontwikkeld met kant-en-klare gegevens over het voorschrijven van antidepressiva door artsen en het suboptimaal gebruik van deze middelen door patiënten. Kijk bij het Praktijkprogramma Antidepressiva voor meer informatie.(inloggen vereist)

Tabel 1: Top-3 antidepressiva bij huisartsen en specialisten in 2004*

* In 2004 zijn antidepressiva ook beperkt voorgeschreven door andere voorschrijvers dan huisartsen en specialisten. Daarom komt de som van het aantal voorschriften van huisartsen en specialisten niet overeen met het in de tekst vermelde aantal.

Figuur 1: gebruikers van antidepressiva naar leeftijd en geslacht (juli - december 2004)

Figuur 2: gebruik antidepressiva van 1997 tot en met 2004 in miljoenen voorschriften