Uit eigen keuken

Waar aan het begin van de jaren negentig nog 10% van de verstrekte geneesmiddelen een eigen bereiding betrof, was dit eind jaren negentig 6%. Momenteel is één op de twintig afgeleverde geneesmiddelen die vallen onder het wettelijk verzekerde geneesmiddelenpakket een apotheekbereiding (figuur 1). Dit betekent dat een apotheek jaarlijks zo’n 4.000 eigen bereidingen aflevert.

Landelijk en lokaal

De apotheekbereidingen zijn onder te verdelen in twee groepen. Ten eerste zijn dit de preparaten die worden bereid volgens landelijke protocollen, veelal conform het Formularium Nederlandse Apothekers (FNA). Deze preparaten zijn opgenomen in de G-Standaard van Z-Index. Tot deze groep eigen bereidingen worden ook de FNA-preparaten gerekend die door sommige geneesmiddelenleveranciers als gereed product in de handel worden gebracht. Ten tweede zijn er eigen bereidingen die volgens een lokaal formularium worden gemaakt of specifiek op maat voor een individuele patiënt. Omdat hierbij de samenstelling niet is vastgelegd in de G-Standaard, kunnen deze producten niet nader door de SFK worden geïdentificeerd; ze maken 98% uit van de categorie onbekende artikelen.

Top eigen bereidingen

Tot de meest afgeleverde eigen bereidingen behoren crèmes en zalven die worden toegepast bij aambeien, jeuk, eczeem, of bij korsten op armen of benen. Aan deze crèmes kunnen desgewenst geneesmiddelen worden toegevoegd, zoals lidocaïne (met lokale anesthetische werking). Daarnaast worden in de apotheek ook regelmatig vitamine K druppels, die door pasgeborenen gedurende de eerste drie levensmaanden worden gebruikt, zure druppels voor de uitwendige gehoorgang en oogdruppels en -zalven gefabriceerd.

Voor ieder wat wils

Veel door de apotheker zelf bereide geneesmiddelen zijn bestemd voor een specifieke leeftijdsgroep. Zo wordt binnen de top 5 van meest verstrekte eigen bereidingen natriumfluoride-mondspoeling vooral gemaakt voor jongeren in de leeftijdsgroep van 11 tot en met 20 jaar (figuur 2). Vitamine K druppels worden hoofdzakelijk aan baby’s en kinderen tot 11 jaar verstrekt, maar ook personen in de leeftijd van 21 tot en met 41 jaar halen deze middelen regelmatig af in de apotheek. Personen van 65 jaar en ouder nemen een groot deel van de eigen bereide (basis)crèmes en zalfjes voor hun rekening.

Lage prijs, hoge kosten

Opvallend is dat de gebruikerskosten van de eigen bereiding naar verhouding laag zijn. Bij een aandeel in het aantal voorschriften van 5%, is het aandeel in de uitgaven (in totaal € 72 miljoen) nog geen 2%. De gemiddelde kosten per voorschrift van eigen bereidingen bedragen € 5,95 (exclusief receptregelvergoeding). Het maken van zelf bereide geneesmiddelen brengt echter hoge praktijkkosten met zich mee. Wie volgens de Nederlandse Apotheek Norm wil bereiden, moet investeren in apparatuur en personeel. Deze investering wordt met de eigen bereiding zelf niet terugverdiend, omdat apotheken bij het afleveren alleen de vaste receptregelvergoeding van € 6,10 in rekening mogen brengen. Uit kostenoverwegingen bundelen sommige apotheken hun bereidingsactiviteiten. Zo zijn er de afgelopen paar jaar in toenemende mate bereidingsapotheken in Nederland opgezet die zich bezig houden met eigen bereidingen ten dienste van andere openbare apotheken. Ook het beschikbaar komen van gestandaardiseerde handelsproducten is direct van invloed op de omzet van eigen bereidingen in de apotheek. Daartegenover staat dat de laatste tijd regelmatig producten uit de handel worden genomen omdat de fabrikanten de kleinschalige producten onvoldoende rendabel vinden. Soms kan een apotheekbereiding hierbij alsnog een oplossing bieden aan de patiënt.

Figuur 1: Ontwikkeling aandeel eigen bereidingen in voorschriften

Figuur 2: Top 5 eigen bereidingen in voorschriften naar leeftijdscategorie