Zelfzorg vaak pijnbestrijding

De meeste geneesmiddelen in Nederland zijn alleen op recept van een arts verkrijgbaar. Naast deze receptplichtige geneesmiddelen zijn er ook zelfzorggeneesmiddelen, die zonder recept verkrijgbaar zijn. Of een geneesmiddel al dan niet receptplichtig is, wordt in Europees verband bepaald. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) bepaalt voor Nederland waar niet-receptplichtige geneesmiddelen verkrijgbaar mogen zijn. Het CBG staan daarvoor drie categorieën ter beschikking: Algemene Verkoop (AV), Uitsluitend Apotheek en Drogist (UAD) en Uitsluitend Apotheek (UA). Geneesmiddelen met afleverstatus AV zijn volgens het CBG ook geschikt voor verkooppunten buiten de apotheek en de drogist, zoals bij supermarkten en benzinestations.

Zelfzorggeneesmiddelen vallen buiten het basispakket van de Nederlandse zorgverzekeringen. Voor een beperkt aantal middelen geldt een uitzondering als verzekerden ze op voorschrift van een arts langdurig moeten gebruiken.

Verpakkingsgrootte

Nog niet zo lang geleden heeft het CBG geoordeeld dat niet alleen de aard van de werkzame stof in een geneesmiddel bepalend is voor de wijze van verkrijgbaarheid, maar ook de verpakkingsgrootte. Zo hebben verpakkingen van meer dan 50 tabletten paracetamol van 500mg de UA-status, terwijl een verpakking van 20 stuks of minder de AV-status heeft. Verpakkingen van 21 tot en met 50 stuks zijn uitsluitend in apotheek en drogist verkrijgbaar. Dit fenomeen doet zich onder meer ook voor bij de NSAID’s ibuprofen en naproxen. Dit onderscheid op verpakkingsgrootte is niet in de G-Standaard opgenomen. Onderstaande beschouwing over UA-geneesmiddelen is daarom gebaseerd op de aanwijzing op het niveau van de werkzame stoffen.

Uitsluitend Apotheek

Bij een deel van de zelfzorggeneesmiddelen is volgens het CBG tussenkomst van een apotheker noodzakelijk om gezondheidsrisico’s bij het gebruik van die middelen te beperken. Het meest verstrekte geneesmiddel binnen deze categorie is domperidon, dat bij misselijkheid wordt toegepast. Als de verzekerde dit UA-geneesmiddel langdurig gebruikt, komt het, ondanks de status als zelfzorgmiddel, voor vergoeding uit het basispakket in aanmerking. Dit gold in 2012 voor ruim 40% van het aantal verstrekkingen van dit middel. Voor nog eens een derde van het aantal verstrekkingen geldt dat ze wel door een arts zijn voorgeschreven, maar niet worden vergoed. In ongeveer een kwart van de gevallen verstrekt een apotheek het middel zonder recept.

Hydrokinine, dat voor nachtelijke spierkrampen is geregistreerd, is het op één na meest verstrekte UA-geneesmiddel. Ondanks de UA-status ligt aan ruim 70% van de verstrekkingen van dit middel een recept ten grondslag. Het middel komt niet voor vergoeding uit het basispakket in aanmerking. Het hoestprikkeldempende middel dextromethorfan staat op plaats drie van de lijst met meest verstrekte UA-middelen. Dit middel wordt in ruim 95% van de gevallen zonder recept verstrekt. Van alle verstrekkingen van UA-geneesmiddelen zonder recept, maakte het vermageringsmiddel orlistat in 2012 ongeveer 1% uit.

Meest verstrekt

Het meest verstrekte zelfzorggeneesmiddel is paracetamol, al dan niet in een vaste combinatie met een of meer andere geneesmiddelen. Bijna een kwart van alle geneesmiddelen die de apotheek verlaten zonder dat daarvoor een recept is ingeleverd, betreft dit middel. Neusontstopper xylometazoline staat met een aandeel van 10% op plaats twee. Het meest verstrekte UA-geneesmiddel domperidon komt op plaats achttien met een aandeel van 1,1%.

tabel 1: Aandeel van het betreffende geneesmiddel in alle verstrekkingen zonder recept in de openbare apotheek in 2012

Paracetamol aan top bij zelfzorg in de apotheek.