Nederland laagste antibioticaconsumptie binnen Europa

Voorschrijvers worden geacht antibiotica behoudend voor te schrijven, omdat bij overmatig gebruik de kans op resistentie toeneemt. Het gebruik van de door de openbaar apothekers verstrekte antibiotica lag tot 2005 steeds onder de 10 standaarddagdoseringen (DDD’s) per 1.000 inwoners per dag. Vanaf 2005 is het gebruik telkens licht verder gestegen tot 11,4 DDD per 1.000 inwoners per dag in 2011.

Gematigde groei

Het afgelopen jaar verstrekten openbare apotheken 7,2 miljoen keer een antibioticum voor systemisch gebruik, 2% meer dan het jaar daarvoor. In de periode 2000 tot 2005 nam het gebruik van antibiotica ieder jaar een beetje af. In 2005 steeg het aantal verstrekkingen met 6,6%. Deze stijging is niet toe te schrijven aan een specifieke groep antibiotica. Met uitzondering van de groep sulfonamiden en trimethoprim nam het aantal antibioticaverstrekkingen over de hele linie destijds sterk toe. Vanaf 2006 temperde de groei in antibioticagebruik weer en sindsdien stijgt het aantal verstrekkingen jaarlijks met zo’n 2%. Per groep antibiotica verschilt dit beeld echter: er zijn antibiotica waarvan het gebruik sterker stijgt dan de genoemde 2%, er zijn antibiotica die een teruglopend gebruik kennen en er zijn groepen antibiotica die een gelijkblijvend gebruik houden.

Stijgers en dalers

Antibiotica zijn in te delen in een aantal groepen met een overeenkomstige chemische structuur en werkingsmechanisme. Bacteriën die resistent zijn tegen één antibioticum in een bepaalde groep zijn meestal ook ongevoelig voor de andere antibiotica in dezelfde groep. Penicillines, tetracyclines en macroliden worden vooral gebruikt bij bacteriële infecties van de luchtwegen. Trimethoprim en nitrofurantoïne zijn de meest gebruikte middelen voor de behandeling van urineweginfecties. Chinolonen kunnen worden toegepast bij diverse bacteriële infecties. Het meest verstrekte antibioticum via de Nederlandse apotheken betreft amoxicilline. Met bijna 2,4 miljoen afleveringen in 2011, waarvan 42% in vaste combinatie met de β-lactamase-remmer clavulaanzuur, ligt het gebruik van dit middel 3,6% hoger dan een jaar eerder. Grootste stijger in 2011 is nitrofurantoïne, waarvan het aantal verstrekkingen 9% hoger lag dan in 2010. In totaal is dit antibioticum 1,1 miljoen keer afgeleverd via de openbare apotheken. Binnen de macroliden neemt het gebruik van azitromycine gestaag toe (485.000 voorschriften, +11%). Dit gaat ten koste van claritromycine (-4,8%), dat tot 2007 het meest afgeleverde geneesmiddel binnen deze groep was. Het gebruik van tetracyclines neemt sinds 2009 af. Het meest toegepaste middel binnen deze groep, doxycycline (1,1 miljoen voorschriften), liet het afgelopen jaar een daling zien van 4,9% ten opzichte van 2010. Ook het gebruik van chinolonen (558.000 voorschriften, -3%) neemt sinds 2009 af.

Chinolonen worden beschouwd als 'reserve' antibiotica. Om resistentieontwikkeling te voorkomen, dienen voorschrijvers ze achter de hand te houden en alleen in te zetten als er met andere antibiotica onvoldoende resultaat wordt bereikt.

Terughoudend voorschrijfbeleid

In Europees perspectief behoort Nederland traditiegetrouw tot de kopgroep als het gaat om een lage antibioticaconsumptie per hoofd van de bevolking. In 2011 bedroeg het aantal DDD aan antibiotica per 1.000 inwoners per dag voor Nederland 11,4. België en Frankrijk gebruiken ongeveer twee tot drie keer zoveel en in Zuid-Europese landen worden antibiotica tot wel vier keer zoveel voorgeschreven (ESAC, 2010). Nederlandse artsen hanteren meer dan in andere Europese landen een terughoudend voorschrijfbeleid Ze volgen doorgaans de richtlijnen ten aanzien van het toepassen van antibiotica. In lijn met het terughoudend gebruik van antibiotica heeft Nederland ook een van de laagste resistentiecijfers van Europa (EARSS, 2009).

In Nederland brengt de Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) in samenwerking met de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) het gebruik van antibiotica in kaart. SWAB en SFK leveren jaarlijks gegevens over het extramurale antibioticagebruik in Nederland aan ESAC, een project dat tot doel heeft een Europees netwerk van surveillance systemen voor antibioticagebruik op te zetten. Voor meer informatie, zie http://www.swab.nl.

figuur 1: Verstrekte antibiotica (in DDD’s) per 1.000 inwoners per dag (bron: RIVM in samenwerking met SWAB)

Nederland behoort tot de landen met de laagste antibioticaconsumptie binnen Europa.